SÜMER TANRILARI-TANRIÇALARI HAKKINDA

İnsani kişilik özelliklerine sahip olan Sümer tanrıları bizim gibi yer, içer, ürer, yaralanır ve hastalanırdı. Sınırsız güçleri olan bu tanrıların mutluluk, öfke ve nefret gibi insani duygulara da sahip olduğu biliniyor. Fakat onlar hakkında başka ilginç ve önemli bilgiler de var. Ben de Sümer mitolojisindeki tanrıları sizin için yazdım.

1- NAMMU
Sümer mitolojisinde Nammu ilk tanrıları ve tanrıçaları doğuran tanrıçaydı. Önce Ki’yi ve An’ı doğurdu. Sonra da diğer tanrı ve tanrıçaları dünyaya getirdi. Nammu ilkel ana tanrıçanın ve ilkel denizin kişileştirilmiş haliydi. Sümerlere göre Nammu su tanrısı Enki’nin annesiydi.

2- AN
Gökyüzü anlamına gelen An tanrıların babası olarak da bilinir. Sümer panteonundaki en önemli tanrıdır. Ülkelerin kralı ve göklerin hükümdarı olarak kabul edilir. Kendisi aynı zamanda cennetin kralıdır. Tanrıça Ki ile evlidir. An genellikle tasvirlerinde boynuzlu bir şapka takarken resmedilir. Tanrının kent merkezi ise Uruk’tur.

3- Kİ
Sümer mitolojisinde tanrıça Ki dünyanın tanrıçası ve hükümdarıdır. Tanrı An ile evlidir. Ayrıca Ki ve An dünya üzerinde çok sayıda bitkinin üremesini sağladı. Tanrıça Nammu Ki ve An’ı doğurduğu zaman onlar bir bütündüler. Oğulları Enlil büyüdüğü zaman ayrıldılar.

4- İNANNA
Tanrıça İnanna Sümer dinindeki en önemli kadın tanrıydı. O aşkın, çekiciliğin, güzelliğin, hırsın, kavganın, üremenin ve bereketin tanrıçasıydı. İnanna kadın doğurganlığının ve aşkın, sevginin kişileştirilmiş haliydi. Sümer topraklarının ve halkına bereket veren ve onları zenginleştiren oydu. Tanrı Utu’nun ikiz kardeşiydi ve tanrı Enlil’in kızıydı. Yeraltı dünyasının tanrıçası olan Ereşkigal’in de kız kardeşiydi. İnanna’nın tapınağı Uruk’ta bulunmaktaydı ve tapınağın ismi ‘E-na’ydı. E-na Sümer dilinde ‘Gökyüzünün Evi’ anlamına gelir.

Sümer panteonundaki en kurnaz tanrı olan Enki’yi dahi kandırmayı başarmıştır. Dummuzi ile evlenerek kutsal evlenme geleneğini başlatan İnanna her ne kadar sevgi dolu bir tanrıça olarak anılsa da Gılgamış destanında onun Dummuzi’yi mahvettiği söylenir. Uruk’ta tanrı An’dan sonra en yüksek konumda olan oydu. Venüs yıldızıyla temsil edilen İnanna Yunan mitolojisindeki Afrodit, Roma mitolojisindeki Venüs ve Yahudilerdeki tanrıça Astarte ile bağdaştırılmıştır.

5- ENLİL
Sümer panteonundaki en önemli tanrılardan biri olan Enlil hava tanrıçası Ninlil ile evliydi. Bu evlilikten olan çocukları ise ay tanrısı Nanna ve Ninurtaydı. Krallara toprak ve krallık bahşeden Enlil şiddetli fırtına, baba, yüce lord ve yaratıcı sıfatlarıyla anılmıştır. Tanrı Enlil babası An göğü annesi Ki ise yeri aldıktan sonra insanı yaratı ve uygarlığın başlatıcısı oldu.

Ayrıca Enlil dünyadaki kaderleri görmesini sağlayan ve ‘Kaderlerin Tableti’ olarak adlandırılan bir tablete sahipti. Tanrının tapınağı ise Nippur kentindeydi. Enlil genellikle yıkıcı ve şiddet dolu bir tanrı olarak anılsa da Sümer halkı için onların refahını ve güvenliğini sağlayan bir ilahtı.

6- UTU
Sümer mitolojisinde Güneş tanrısı olan Utu aynı zamanda adaletin, hukukun, hakikatin ve ahlaki düzenin de tanrısıydı. Ay tanrısı Nanna ile doğurganlık tanrıçası Ningal’in oğluydu. Aşk ve cinsellik tanrıçası İnanna’nın da ikiz kardeşiydi. Çoğunlukla testere bıçağı ve ateşli ışınlarla tasvir edildi. Ayrıca tasvirlerinde sakallı ve kaslı bir adam olarak gösterildi. İlahi bir yargıç olduğu da söylenmektedir. Utu insanları tanrıların gazabından korumak amacıyla gerekli durumlarda tanrıların öfkesini dindirme görevini de üstlenmiştir.

İyiliğin koruyucusu ve kötülüğün yok edicisi olan Utu tasvirlerinde bir savaşçı olarak da betimlendi. Aynı zamanda tanrının temel görevlerinden biri de gerçeği, ahlaki düzeni ve doğruluğu denetlemekti. Yeryüzünde bulunan her şeyi ısıtmak ve bitkilerin büyüyüp gelişmesini sağlamak da onun göreviydi. Şafakta doğu kapısından çıkar, gökyüzünde bir yolculuk yapar ve görevini tamamladıktan sonra ölüler diyarının kapısından, batıdan çıkardı. Yaptığı yolculuk sırasında her şeyi görürdü. Tanrının iki tane şehri bulunmaktaydı. İlk Sümer’deki Larsa kenti diğeri ise Akadlar’daki Sippur kentiydi.

7- NANNA
Enlil ile hava tanrıçası Ninlil’in oğlu olan Nanna Ay tanrısıydı. Cehennemde doğmuş olan Nanna karanlığı benimser ve gelen yardımlardan mümkün olduğunca uzak durmayı tercih eder. Tanrının bilinen sembolleri ejderha, hilal ve boğadır. Nanna’nın en önemli görevi halkına zulmeden kralları cezalandırmaktır. Kent merkezi ise Ur’dur. Ayrıca Nanna doğurganlık tanrıçası Ningal ile evliydi. Aşk tanrıçası İnanna ile güneş tanrısı Utu onun çocuklarıydı. Nanna astral tanrı ve ilahi çoban olarak da tanımlandı.

Ay tutulmalarına ayın ışığını çalmaya çalışan şeytanların ve tanrıların neden olduğu düşünülüyordu. Bu yüzden Nanna doğal düzeni sağlamak amacıyla onlarla savaşmak zorundaydı. Ayın ışığının kaybolduğu yeni ay döneminde ise tanrı ölüleri yargıladığı alt dünyadadır. Diğer yandan Nanna insanlar tarafından zamanın ve geleceğin koruyucusu, tanrıların kralı, sırların sahibi, bilgeliğin efendisi ve insanlığın koruyucusu kabul ediliyordu. Ayrıca Nanna doğurganlıkla da ilişkilendirilmiştir.

8- ENKİ
Sümer panteonundaki dört yaratılış tanrısından biri olan Enki yeryüzü sularının tanrısıydı. Ayrıca zeka ve bilgelik tanrısıydı. Sahip olduğu zekayı hilede ve kurnazlıkta kullanan bu tanrı tüm tanrıların sırlarından haberdardı ve şehirlerdeki gizli yolların tümünü bilirdi. Enki’nin şehri Eridudur ve bu şehirde tanrının Apsu adındaki tapınağı bulunur. Apsu tapınağı adını yeryüzündeki bütün suların kaynağı olan Apsu okyanusundan alır.

Enki su kaynaklarının insanlara dağıtılmasından ve bitkilerin canlanmasından sorumludur. Tarım da Enki sayesinde gelişmiştir. Efsanelere göre Fırat ve Dicle nehirlerini balıklarla ve suyla doldurmak Enki’nin göreviydi. Bu tanrı krala bilgi, sağduyu ve beceri bahşederdi. Ayrıca bilgelik, el sanatları, sanat, büyü ve sihir tanrı Enki ile bağlantılı konulardı.

9- NİNHURSAG
Sümer mitolojisinde büyük toprak ana ve tanrıların annesi olarak bilinir. Yedi büyük tanrıdan biriydi ve dağların eski Sümer ana tanrıçasıydı. Tanrı Enki’nin karısıdır. Sümer mitolojisinde Enki ile eğlencelere katılır. Ama diğer yandan Enki’ye çok kötü bir şekilde lanetler de okur. Hem Enki hem de Ninhursag panteonda üçüncü sırada yer almak için yarışırlar. Sonunda Enki Ninhursag’ı yenerek üst sıraya çıkar. Tanrıçanın kent merkezi ise Adab şehridir. Kiş kentiyle de ilgisi olduğu düşünülmektedir.

10- İSHKUR
Sümer mitolojisinde İshkur yağmur, gök gürültüsü ve fırtına tanrısıydı. Doğanın yıkıcı güçlerini elinde tutuyordu. Hem yıkıcı hem de hayat verici özelliklerle bağlantılıdır. Ay tanrısı Nanna’nın oğluydu. Ishkur’un karısı ise Shala’ydı. Ishkur genellikle insan şeklinde tasvir edildiğinde elinde sembolü olan yıldırım çatalını tutar şekilde resmedilir. Aslan ve ejderha ise fırtına tanrısının sembolik hayvanlarıdır.

11- USAN
Sümer mitolojisinde Usan alacakaranlık tanrısıdır.

12- EREŞKİGAL
Sümer mitolojisinde Ereşkigal ölüm tanrıçasıdır. Kigal ya da Irkalla olarak bilinen geri dönüşü olmayan topraklar onun yönetimindeydi. Ereşkigal aşk ve savaş tanrıçası İnanna’nın kız kardeşi ve en büyük düşmanıydı.

13- NİGURSU
Sümer mitolojisinde Nigursu verimlilik tanrısıdır.

14- NİNKASİ
Sümer mitolojisinde bira tanrıçasıydı. Yaratılış tanrısı Enki ile sekiz şifa tanrıçasından biri olan Ninti’nin kızıydı. Annesi tarafından yetiştirilmedi. Onu yetiştiren Sümer’in yedi büyük tanrısından biri olan ve dağların eski Sümer ana tanrıçası Ninhursag’dı. Tanrıçanın Kült merkezi ise Nippur kentiydi.

15- BO
Sümer mitolojisinde Bo sağlık tanrıçasıdır.

16- GİBİL
Sümer mitolojisinde Gibil ateş tanrısıdır. Onun ateşin ve demirhanenin efendisi olduğu ve bilge bir tanrı olduğu da söylenir.

17- NERGAL
Sümer mitolojisinde Nergal savaşın ve felaketin tanrısıdır. Diğer yandan caydırıcı işlev gören korkutucusu onun barışı garanti etmesini de sağlıyordu. Ayrıca savaşla, ölümle ve hastalıkla ilişkilendirildi. Kendisi ‘verilen ölümün tanrısı’ olarak tanımlandı. Yeraltı dünyasının kraliçesi olan Ereşkigal ile evliydi. Başlıca kült merkezi kuzey Mezopotamya’da bulunan Kutha’ydı. Ana tapınağı E-Meslam olan tanrı Meslamtaea ismiyle de biliniyordu. Mezopotamya inançlarında hastalıkla bağlantılı olan Mars gezegeni ile ilişkilendirildi. Topuz, hançer, yay, aslan ve boğa onun sembolleridir.

18- NİDABA
Yazı ve edebiyattan sorumlu olan tanrıçaydı. Yazarların koruyucusu olarak da bilinir. Aynı zamanda tarımın ve tahılın tanrıçasıydı. Eres şehrinin de koruyucusuydu.

19- NİNGUBLAGA
Sümer mitolojisinde sığırların tanrısı olarak geçer.

20- NUMUSHDA
Vahşi doğanın tanrısıdır. Sellerle ve fırtınalarla bağlantısı vardır.

21- NİNURTA
En eski kayıtlarda hastalıkları iyileştiren ve insanları şeytanların kötülüğünden koruyan bir tanrıydı. Kendisi şifa ve tarım tanrısı olarak biliniyordu. İlerleyen dönemlerde önceki özelliklerinin çoğunu korumakla birlikte bir savaş tanrısı haline geldi. Ninurta’nın kült merkezi ise Nippur kentindeki Eshumesha tapınağıydı. Ebeveynleri tanrı Enlil ve tanrıça Ninhursag’dı.

22- GULA
Sümer mitolojisinde Gula hastalıkları iyileştiren ve şifa veren bir tanrıçaydı. Ayrıca doktorların koruyuculuğunu da yapardı. Tanrı Ninurta’nın karısıydı. Ondan bazen göbek kordonunu kesmesi ve bebek için uygun bir kader belirlemesi istendi. Bebeklerin hastalıklarını iyileştirebilirdi. Aynı zamanda şeytan Lamashtu’nun düşmanı olarak kabul edildi. Gula’nın şifa verebileceği gibi güçlerini bir ceza olarak kullanabileceğine de inanılıyordu.

23- NİNTİ
Ti Sümer dilinde hem kaburga kemiği hem de yaşatmak anlamına gelir. Ninti ise kaburga kemiğinin hanımı ve yaşatan hanım demektir. Enki yasak çiçeklerden yer ve Ninhursag tarafından lanetlenir. Diğer tanrılar Ninhursag’ı Enki’yi iyileştirmesi için ikna eder. Ninhursag Enki’nin vücudunu iyileştirmek için sekiz tanrıça yaratır. Ninti bu sekiz tanrıçadan biridir.

24- DUMUZİD
Dumuzid hem çobanların tanrısıydı hem de bitkilerin büyümesiyle ilişkili olan bir tarım tanrısıydı. Dumuzid doğurganlıkla ve bitki örtüsüyle bağlantılıydı. Aşk ve savaş tanrıçası İnanna tanrı Dumuzid ile evlenerek kutsal evlilik geleneğini başlattı. Tanrı Dumuzid’in kız kardeşi ise doğurganlık, tarım ve rüya yorumlama tanrıçası olan Geştinanna’ydı. Ebeveynleri ise Enki ve Duttur’du.

25- ANUNNAKİ
Anunnakiler Sümer panteonundaki en güçlü tanrılardır. Onlar cennetin ve göklerin tanrısı An ile toprak tanrıçası Ki’nin torunlarıydı. Asıl görevleri ise insanlığın kaderini kararlaştırmaktır. Anunnaki’nin en büyük olanı hava tanrısı ve panteonun baş tanrısı olan Enlil’di.

26- İGİGİ
Sümer mitolojisinde İgigi cennetin mitolojik figürleridir. Onlar insan yaratılıncaya dek Anunnaki’ye hizmet eden genç varlıklardı. Ancak İgigi Enlil’in diktatörlüğüne karşı isyan eder. Sonrasında ise Anunnaki konseyi tarımsal işleri yürütmek amacıyla insanoğlunu yaratmaya karar verdi.