ÇÖMLEKÇİLİK HAKKINDA 24 ÖNEMLİ BİLGİ

Çömlekçilik en eski insan icatlarından biridir. Neolitik dönemden önce ortaya çıkan çömlekçiliğin tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Binlerce yıllık geçmişe sahip olan çömlekçilik hakkında elbette bazı önemli bilgiler de vardır. Ben de yazımda size bunlardan bahsedeceğim.

1- Çamur haline getirilmiş olan killi toprağın çömlekçi çarkında ya da elle şekillendirilmesi ile elde edilen vazo, testi vb. eşyalara çömlek adı verilir. Çömlekçilik ise topraktan kap yapma sanatıdır.

2- Bilinen en eski seramik obje Çek Cumhuriyeti’nde bulundu. MÖ 28.000 yılına kadar uzanan bu seramik obje tarımın başlangıcından çok öncesine aittir.

3- Mezopotamya topraklarında MÖ 6000 ila 4000 yılları arasında çömlekçi çarkı icat edildi. Bu icat çanak çömlek üretiminde bir devrim yarattı.

4- Çömlek yapımı günümüzden aşağı yukarı 8200 yıl önce Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye topraklarında ortaya çıktı.

5- Anadolu topraklarında günümüzden yaklaşık olarak 5000 yıl önce ilk çarklı çömlekçiliğe ait izleri Truva, Alişar, Kayseri ve Boğazköy bölgelerinde görmekteyiz.

6- Tarih öncesi dönemle ilgilenen tarihçiler kazıları tarihlendirmek ve farklı kültürleri birbirinden ayırt etmek amacıyla çanak çömlek kullanır.

7- Sanat tarihi ve arkeolojide tarih öncesi ve antik dönem başta olmak üzere çanak ve çömlek kaplar anlamına gelir. Ayrıca aynı malzemeden yontulmuş olan figürinler ise pişmiş toprak olarak adlandırılır.

8- Kil bazlı olan çanak çömleklerin üç ana grubu vardır. Bunlar ; çömlek, seramik ve çanak çömlektir.

9- En erken çanak çömlekler el yapımı ve bezemesizdi. Ayrıca şenlik ateşlerinde ve ocaklarda yapılan bu çanak çömlekler düşük sıcaklıklarda pişiriliyordu.

10- Seramik sırrın geliştirilmesi ile birlikte geçirimsiz çanak çömlek yapımı mümkün hale geldi. Bu sayede daha pratik hale gelen çanak çömleklerin aynı zamanda popülaritesi de arttı.

11- Tarihte porselen ilk olarak Çinliler tarafından yapıldı. Ancak Çinlilere göre porselen ayrı bir kategoride değerlendirilmez. Onlar porseleni yüksek ateşli seramik olarak sınıflandırırlar.

12- Porselen yapımında kullanılan kaolin ilk defa Çin’de kullanıldı. Bundan dolayı kaoline Çin kili adı da verilir.

13- Çömlek üretimi üç temel aşamayı içerir. Bunlardan ilki kil gövdesi yapmaktır. İkincisi şekillendirme ve kalıplamadır. Üçüncüsü ise ateşleme ve pişirmedir. Ayrıca son olarak çömlek boyanabilir ve dekore edilebilir.

14- Çömlekçilik elle, çömlekçi çarkıyla, granül preslemeyle, enjeksiyon kalıplamayla, silindir kafalı makineyle vb. şekillendirilir. Ayrıca başka çömlek şekillendirme yöntemleri de vardır. Bunlar ; basınçlı döküm, kayma döküm ve 3D baskıdır.

15- Modern toprak kapların pişirilme sıcaklığı yaklaşık olarak 1000 derece ile 1200 derece arasındadır. Seramiklerin pişirilme sıcaklığı ise 1100 derece ile 1300 derece arasındadır. Seramikler 1200 ila 1400 derece sıcaklıkta pişirilir.

16- Mali’de çömleği pişirmek için taş fırın yerine fırınlama höyüğü kullanılır. İlk olarak höyüğün kurulacağı yere pişirilmemiş çömlekler getirilir. Ardından da höyüğün temeli yere çubuklar yerleştirilerek hazırlanır.

17- Kile şekil vermeden önce kil yoğrulur ve havası alınır ya da sıkıştırılır. Daha sonrasında ise kil çeşitli tekniklerle şekillendirilir. Şekil verilen kil önce kurutulur sonrasında da fırınlanır.

18- Çanak çömlek farklı şekillerde dekore edilebilir. Çanak çömlek pişirildikten sonra ya da öncesinde süslenebilir.

19- En yaygın dekorasyon şekli ‘sır’dır. ‘Sır’ sayesinde çanak çömlek daha sert olur ve sıvının çömleğin içine girmesi önlenmiş olur. Böylece çömlek korunmuş da olur. ‘Sır’ boyama üzerinde şeffaf olabileceği gibi renkli ve opak da olabilir.

20- Oyma, perdahlama, bantlama, terra sigillata ve litografi diğer adıyla transfer baskı çanak çömlek dekorasyonunda kullanılan diğer yöntemlerdir.

21- Çömlekçiliğin erken dönemlerinde pişirilen ürünler çatlamaya neden olabilecek keskin açılardan ürünlerin korunması amacıyla yuvarlak tabanlı olarak yapılmıştır.

22- Güneydoğu Asya’da çömlek yapımında her etnik grubun kendine has standartları vardır. Yiyecek ve içecek stoklamak ve mutfakta kullanmak için, ticari amaçla ya da dini törenlerde ve defin gibi nedenlerle çömlekler yapılır.

23- Avrupa’da bilinen en eski çanak çömlek MÖ 6700 yılından kalmadır. Bu çanak çömlek Rusya’nın orta Volga bölgesinde Samara Nehri kıyısında bulundu.

24- Çömlek yapımında kullanılan kil türleri ise şunlardır ; Quarts kili, Çin kili, fosfat kili ve bikaner kilidir.