Yunan mitolojisinde olduğu gibi Mısır mitolojisinde de birçok tanrı ve tanrıça bulunmaktadır. Bu tanrıların ve tanrıçaların kendilerine has özellikleri, görevleri ve hikayeleri vardır. Ben de Mısır mitolojisindeki tanrıların ve tanrıçaların özelliklerini sizin için yazdım.
1- İSİS
Eski Mısır dilinde İsis ismi taht anlamına geliyordu. Tanrıça İsis Mısır mitolojisinde Osiris ve Seth’in kız kardeşi, Horus’un da annesiydi. Kendisi ikiz kardeşi Horus ile evliydi. Ayrıca toprak tanrısı Geb ile gökyüzü tanrıçası Nut’un kızıydı.
İsis doğurganlığın, şifanın ve büyünün tanrıçasıydı. Sahip olduğu büyü gücü sayesinde hastaları iyileştirirdi. Tanrıça Nepthys, Neith ve Selkis ile birlikte ölüleri korurdu.
Bir gün İsis kocası Osiris’i kral yapmak amacıyla bir plan yapar. O zamanlar kral olan Ra uyurken onun tükürüğünü alır ve kendi tükürüğü ile karıştırır. Bu şekilde bir yılan yaratır. Yılan tarafından ısırılan Ra mahvolur ve hiç kimse onu iyileştirmenin bir yolunu bulamaz. İsis ise Ra’ya gizli adını söylediği takdirde onu iyileştirebileceğini söyler. Ra bu teklifi kabul eder ve iyileşir. Bu sayede İsis Ra üzerinde büyük bir güce sahip olur. Ra’yı göklere çekilmesi ve tahtı da Osiris’e bırakması için zorlar. Ra bunu mecburen kabul eder ve Osiris kral olarak tahta geçer. Bu sayede tanrıların ve insanların kralı olur.
Yağmurun ve yeryüzünün tanrıçası olan İsis bereketi temsil ederdi. Tasvirlerinde başında bir taht ile bazen de oğlu Güneş tanrısı Ra’yı emzirirken resmedildi. ‘Tanrıların Kraliçesi’ ve Firavun ‘un annesi olarak da bilinirdi. İsis kadınların ve çocukların koruyuculuğunu yapar ve aileyi gözetirdi. Kardeşi Seth tarafından öldürülen kocası Osiris’in parçalarını bir araya getirerek onu hayata döndürmeyi başardı. Oğlu Horus’u ise kardeşi Seth’den gizlice büyüttü.
Bununla birlikte İsis genellikle Sirius yıldızı ile ilişkilendirildi. Bu yıldız Antik Mısır’da son derece önemli bir yıldızdı. İsis’in sembolleri ise tahta başörtü, boynuzlu ve güneş diskli taç, ‘İsis’in Kanı’ olarak da bilinen ‘tyet’ ve uçurtma tüyleridir.
2- OSİRİS
Osiris ismi eski Yunanlılar tarafından verilmiş bir isimdir. Bu tanrı antik Mısır dilinde ‘gözün yeri’ anlamına gelen As-ar adı ile bilinmektedir. Tanrı Osiris kardeşi İsis ile evliydi. Kendisini kıskanan kardeşi Seth tarafından öldürüldü. Toprak tanrısı Geb ile gökyüzü tanrıçası Nut’un oğluydu.
Osiris yeniden doğuşun, ölülerin tanrısıdır. Ayrıca kendisi kardeşi Seth’in aksine iyiliği, koruyuculuğu ve kural koyuculuğu temsil eder. Tasvirlerinde yeşil derili olarak gösterilen Osiris bu özelliği ile yeniden doğuşu da sembolize etmektedir.
Mısır mitolojisine göre Seth’in karısı Nephthys İsis’in kılığına girer ve Osiris ile birlikte olur. Kardeşini kıskanan ve bu duruma öfkelenen Seth Osiris’i savaşarak yenemeyeceğini anlayınca bir plan hazırlar. Bunun üzerine Seth Osiris’in ölçülerine göre bir uyuma tabutu hazırlar ve değerli taşlarla tabutu süsler. Tabutu sadece Osiris’in sığması için de büyüler.
Seth büyük bir ziyafet verir ve ziyafete Osiris’i de davet eder. Ziyafetin sonunda Seth tabutu çıkarır ve içine kim sığarsa tabutu ona hediye edeceğini söyler. Tanrılar denemeye başlarlar. Ancak şekil değiştirmelerine rağmen yine de başaramazlar. Osiris ise İsis’in onu uyarmasına rağmen yine de dener. Osiris tabuta yattığı anda Seth tabutun kapağını kapatır ve üzerine erimiş kurşun döker. Tanrıların bunu engellemeye çalışmasına rağmen Seth onları durdurur ve tabutu da Nil nehrine atar.
İsis Osiris’in tabutunu bulur ve onu büyüsü ile canlandırmak üzereyken Seth bunu engeller. Seth bu sefer Osiris’in bedenini 14 parçaya ayırarak Mısır topraklarına dağıtır. İsis ve Seth’in eşi Nephthys bütün Mısır topraklarını dolaşarak Osiris’in parçalarını toplar. Parçaları buldukları yerlere de birer tapınak dikerler. Osiris’in parçaları toplandıktan sonra Anubis mumya bezleriyle onun bedenini sarar ve Osiris hayata geri döner.
Ancak Osiris artık bu dünyada kalmayı istemez. Ölüler ülkesine gitmeyi ve orada hüküm sürmeyi tercih eder. Böylelikle Osiris ölüler ülkesinin koruyucusu ve yargıcı olur.
3- SETH
Mısır mitolojisinde Seth kötülük tanrısıydı. Aynı zamanda kaosun, düzensizliğin, çölün, fırtınaların ve savaşın efendisiydi. Seth Osiris ve İsis’in erkek kardeşiydi. Toprak tanrısı Geb ile gökyüzü tanrıçası Nut’un oğluydu. Ayrıca kendisi kız kardeşi Nephthys ile evliydi.
Seth erkek kardeşi Osiris’i de kıskançlık yüzünden öldürdü. Kız kardeşi İsis’e ve yeğeni Horus’a da düşmanlık etti. Yeğeni Horus ile giriştiği mücadeleyi kaybetmiş ve böylelikle iyilik kötülüğe galip gelmiştir.
Seth her zaman tamamıyla kötü bir karakter de olmadı. Apep ile kavga ederek Ra’ya yardım etmiş ve güneşin korunmasını sağlamıştır. Bununla birlikte 19. hanedan döneminde çölün güçlerini sakinleştiren tanrı sıfatıyla Seth’e büyük bir saygı duyuldu. Diğer yandan Seth Ortadoğu’daki şeytan düşüncesinin ilk örneklerinden biridir.
Seth tasvirlerinde dik ve büyük kulaklı ve uzun burunlu, insan formunda bir yaratık olarak resmedildi. Ayrıca bir asa ve orak tutarken de tasvir edildi.
4- HORUS
Horus ışığın, güneşin ve gökyüzünün tanrısıydı. İsis ve Osiris’in oğluydu. Bazı mitlerde ise tanrı Geb ile tanrıça Nut’un oğlu olduğu söylenir. Tanrıça Hathor ile evliydi ve tanrı Anubis ile kardeşti. Yunanca ‘da Horus adıyla bilinen bu tanrının Mısır dilindeki asıl adı ‘Hor’dur. Tasvirlerinde atmaca kanatlı bir yıldız diskiyle, bir gözle ve şahin kafasıyla resmedildi.
Mısır mitolojisinde Güneş ve Ay Horus’un gözleri olarak kabul edilir. Bununla birlikte Horus sembolizmde vicdanın gözünden hiçbir şeyin kaçamayacağını temsil eder. Horus kişinin her hareketini takip eder ve hiçbir şeyi gözünden kaçırmaz. Bir yandan yasaların uygulanmasını sağlarken diğer yandan kötülüğün temsili olan Seth ile olan mücadelesini sürdürür.
Ayrıca Horus annesi İsis tarafından emzirilen ya da parmağını emen bir çocuk olarak da tasvir edilir.
5- THOTH
Thoth bilgelik, akıl ve yargı tanrısıdır. Aynı zamanda sanatın, yazmanın, büyünün, bilimin ve hiyeroglifin tanrısıydı. Hiyerogliflerin ve simyanın onun tarafından icat edildiğine inanılır. Thoth yazarların ve ozanların koruyucusu olduğu gibi edebi sanatların da yaratıcısıydı. ‘Nefesler Kitabı’ ve ‘Ölüler Kitabı’nda yer alan büyülerin onun tarafından yazıldığı söylenir. Ayrıca tanrı ‘Thoth’un Kitabı’nda evrenin tüm sırlarını kaleme almıştır. Bu kitaba ‘Thoth’un Zümrüt Tableti’ de denilir.
Bazı kaynaklar Thoth’un Ra tarafından yaratıldığını söyler. Bazıları ise Horus’un tohumundan Seth’in alnından geldiğini anlatır. Diğer yandan Thoth İsis’e Osiris’in parçalarını bir araya getirmesi konusunda da yardımcı oldu.
Mısır mitolojisine göre tanrı 365 günlük takvimi icat eden kişiydi. Usta bir konuşmacı ve çok iyi bir danışmandı. Ma’at ( denge, adalet) salonunda ölen kişilerin kararlarını kayıt altına alıyordu. Böylelikle yeraltı dünyasının katibi oldu. Kendisine ‘Terazilerin Sahibi’, ‘Ra’nın Danışmanı’, ‘Ra’nın Sesi’ ve ‘Dengelerin Ustası’ gibi adlar verilmişti. Bununla birlikte tanrıların katibiydi ve tanrılar kütüphanesini korurdu.
Genellikle Thoth ibis kafalı bir erkek olarak resmedildi. Ayrıca bir katibin kalemini ve paletini tutarken tasvir edildi. Diğer yandan Thoth Yunan mitolojisindeki Hermes ile özdeşleştirildi. Onun Kuran’da yer alan İdris peygamber olduğu da söylenmektedir.
6- SEKHMET
Antik Mısır mitolojisinde Sekhmet yıkımın ve savaşın tanrıçasıdır. Sekhmet adı eski Mısır dilinde kuvvet ve güç anlamına gelen Sekhem kelimesinden türemiştir. Sekhmet kelime anlamı ile güçlü olan anlamına gelmektedir. Tasvirlerinde aslan başlı bir kadın olarak ya da dişi bir aslan şeklinde resmedildi. Bazen de başında güneş diski ile veya elindeki yaşam ‘ankh’ı ile betimlendi.
Tanrıçanın ana tarikat merkezi ise Memphis’teydi. ‘Vebanın Hanımefendisi’ ve ‘Kızıl Leydi’ gibi adlarla da anılan Sekmet’in, onu kızdıranlara veba göndereceğine inanılıyordu. Ancak arkadaşları için vebayı önleyebilirdi ve doktorların koruyucusu olarak kabul ediliyordu. Ölüler kitabında tanrıçadan hem yıkıcı hem de yaratıcı bir güç olarak bahsedilir.
Tanrı Ra insanlık yasalarını takip etmediği için ve dengeyi, adaleti yok saydığı için insanlığı cezalandırmaya karar verdi. Sekhmet Ra’nın emriyle insanları cezalandırmaya başladı ve tarlalar insan kanıyla doldu. Bu manzara karşısında pişman olan Ra Sekhmet’e durmasını emretti. Ancak kana susamış olan tanrıça onu dinlemedi. Ra onun yoluna 7000 sürahi bira ve nar suyu döktü. Bunları içip sarhoş olan tanrıça üç gün boyunca uyudu. Uyandığında ise insanları katletme isteği yok oldu. Böylelikle insanlık da kurtulmuş oldu.
7- HATHOR
Antik Mısır mitolojisinde Hathor neşenin, güzelliğin, anneliğin, aşkın, müziğin ve dansın tanrıçasıdır. Hathor ‘Batının Hanımı’ olarak da anılırdı. Tasvirlerinde inek şeklinde resmedildi ve bereketi temsil ediyordu. Ayrıca madencilerin koruyucu tanrıçasıdır.
Doğum yapan kadınlara yardım da eder. Hathor aynı zamanda yakın bir zamanda gerçekleşecek olan doğumun müjdecisidir. Diğer yandan tanrıça çöl bölgelerinin koruyucusu olarak da gösterilir. Hathor’un sembolleri ise inek, turkuaz, boynuzlu güneş diski ve vurmalı bir çalgı olan sistrumdur.
8- ANUBİS
Eski Mısır mitolojisine göre Anubis ölümün ve cenazenin tanrısıydı. Onun görevi ölüleri yüceltmek ve korumaktı. Anubis Antik Mısır’da çürümek anlamına gelen Anpu veya Inpu adlarıyla anılıyordu. Ayrıca tanrı Seth ile tanrıça Nephthys’in oğludur. Bir başka söylenceye göre ise Osiris ile Nephthys’in çocuğudur. Anubis’in karısı mumyalama ve cenaze tanrıçası Anput’tur. Arındırma tanrıçası olan yılan tanrıça Kebechet ise Anubis’in kızıdır.
Seth tarafından öldürülen Osiris’i mumyalamasından dolayı mumyalama tanrısı olmuştur. Anubis kutsal mumyacı olarak da bilinir. Mumyalamanın mucidi olarak kabul edilir. Ölüleri tekrar hayata döndürmek gibi bir gücünün olduğu da düşünülmektedir. Tanrı Anubis ölüler kentinin efendisi ve ölülerin de koruyucusuydu. Kendisi ölüleri ve mezarları korumasının yanı sıra ölüleri diğer dünya yönlendirir ve eski bir Mısır ritüeli olan ‘Kalp Tartımı’ ile ruhun yargılanmasını sağlardı.
Anubis genellikle çakal ya da kurt başlı olarak insan formunda tasvir edilirdi.
9- BASTET
Tanrı Ra’nın kızı olarak kabul tanrıça Bastet ‘Ra’nın Gözü’ olan tanrılardan biriydi. Bastet isminin anlamı ise yiyici, yiyerek yok edicidir. Kendisi doğurganlık ve hamilelik tanrıçasıydı. Ayrıca evlerden kötü ruhları ve hastalıkları uzak tutardı. Kadınları ve çocukları özellikle hastalıklardan korurdu.
Diğer yandan kendisi kedi tanrıça olmadan önce aslan tanrıçaydı. Antik Mısır yazıtlarında Bastet ismi mühürlü bir parfüm kavanozunun hiyeroglifiyle temsil edilir. Bundan dolayı Bastet bir tür koku tanrıçası olarak da kabul edilir. Kedi başlı bir kadın olarak ve elinde eski vurmalı bir çalgı olan sistrum taşır vaziyette tasvir edilir.
10- MA’AT
Tanrıça Ma’at antik Mısır’da doğruluk ve adalet tanrıçasıydı. Ay ve bilgelik tanrısı olan Thoth ile evliydi ve ondan sekiz çocuğu olmuştu. Thoth ile Ma’at’ın sekiz çocuğu Hermopolis’in baş tanrılarıdır. Hermopolis rahiplerine göre bu sekiz çocuk yerküreyi yaratmıştır. Ma’at tasvirlerinde oturur şekilde veya ayakta iken resmedildi. Tanrıçanın resimlerinde daima başında bir tüy vardır. Bazen ise kollarında bir çift kanat ile resmedilir.
Tanrıçanın kafasındaki devekuşu tüyü hakikati, doğruluğu ve saf iyiliği sembolize eder. Antik Mısır inanışına göre zamanın başlangıcında ortaya çıkan kaos Ma’at’ın koyduğu kuralların sayesinde ortadan kalkmıştır. Bununla birlikte Ma’at güneş tanrısı Ra’ya gökyüzündeki seyahatinde rehberlik eder. Ra’yı taşıyan geminin rotasını her gün gökyüzünde belirler.
11- RA
Antik Mısır’da Ra güneş tanrısıydı ve tanrıların kralıydı. Ra güneş tanrısı olarak yaşamı ve ışığı temsil ediyordu. Kendisinin Nun göksel sularından çıktığına inanılıyordu. Ra’nın ebeveynleri olmamasına rağmen bazı hikayelerde Khnum ve Neith’in çocuğu olduğu da söylenir. Tanrının kutsal merkezi ise Heliopolis’tir. Ra’nın sembolü güneştir ve bu sembol onun gözünü ya da tüm vücudunu sembolize eder. Ayrıca Ra her sabah ateşlerin içinden yeniden doğar.
E.A. Wallis Budge’a göre ; Aslında Antik Mısır inancında Ra tek tanrıydı. Diğer tanrı ve tanrıçalar onun parçalarıydı. Bununla birlikte Ra’nın gündüzleri güneş teknesiyle gökyüzünde dolaştığına ve geceleri de Duat’a (öbür dünya, yeraltı) indiğine inanılıyordu. Bazen Thoth, Ma’at gibi tanrılar ve tanrıçalar da yolculuğunda Ra’ya eşlik ederdi.
Ra’nın çocukları ise Hathor, Sekhmet, Bastet, Shu, Ma’at, Satet ve Tefnut’tu. Eşleri ise Bastet, Sekhmet, Hathor ve bazen de Satet’di. Diğer yandan Ra’nın sembollerine gelecek olursak bunlar : kobra, şahin kafası ve güneş diskiydi. Tasvirlerinde ise şahin kafalı ve insan formunda bir tanrı olarak resmedildi. Ayrıca başının üzerinde bir kobranın içinde güneş diski bulunurdu.
12- SOBEK
Tanrı Sobek tüm suların tanrısı olarak kabul edilirdi. Kutsal hayvanı ise timsahtı. Sebek, Sebek-Ra, Sobki, Sobk, Suchos, Soknopais gibi adlarla da biliniyordu. Crocodillopolis şehrinin tanrısıydı. Ayrıca savaş ve dokumacılık tanrıçası olan Neith’in oğluydu. Diğer yandan Seth, İsis, Nephthys ve Osiris’in kardeşi olduğu da söylenir. Eşi hamile kadınların ve bebeklerin koruyucu tanrıçası olan Tawaret’tir. Ay ve bilgelik tanrısı Thoth ise baş düşmanıydı.
Kendisi Nil nehrinin yıllık taşmasını ve Nil vadisinin gübrelenmesini temsil ediyordu. Bereketin, Nil nehrinin ve tarlaların sembolüydü. Bir Mısır mitine göre kaosun sularından Sobek ortaya çıkmış ve dünyayı yaratmıştır. Diğer yandan Mısır’ın bazı bölgelerinde timsahlar kötü ve düşman olarak kabul edilir. Eski Mısır inanışına göre timsahlar ölen günahkar insanları diğer dünyada parçalayacaktır.
Ölüler Kitabı’nda Sobek’in Horus’un doğmasına yardımcı olduğu da söylenir. Bununla birlikte Sobek Geb’in toprağını, Shu’nun havasını, Ra’nın ateşini ve Osiris’in suyunu temsil eder. Daha doğrusu Mısır mitolojisinde dört elementin temsilidir. Sobek aynı zamanda firavunların ve askerlerin de koruyucusuydu. Savaşta ya da ölümde zarar gören ruhlara şifa verirdi ve eski sağlıklarına kavuşmalarını sağlardı.
Sobek tasvirlerinde ise timsah başlı ve insan formunda, bir ankh ve güneş diskli bir ‘Hemhem’ tacı ile resmedildi.
13- MUT
Mut Antik Mısır’daki bir ana tanrıçaydı. Gökyüzü tanrıçası olan Mut hiyerogliflerde bir akbaba olarak tasvir edildi. Ra’nın kızıydı ve Sekhmet, Hathor, Ma’at, Bastet’in kız kardeşiydi. Ay tanrısı Khons’un ise annesiydi. Eski Mısır dilinde Mut anne anlamına geliyordu. Ayrıca Maut ve Mout olarak da biliniyordu.
‘Doğuran ama kendisi hiç doğmamış olan’ olarak da anılıyordu. Kendisi ‘Tanrıların Kralı’ olarak bilinen tanrı Amun’un eşiydi. Mut’u takip edenler onun dünya üzerindeki her şeyin annesi olduğuna inanıyorlardı.
‘Cennetin Leydisi’ ve ‘Tüm Tanrıların Hanımı’ olarak da adlandırıldı. Ayrıca Mut genellikle firavunların çifte tacını giyen bir kadın olarak tasvir edildi. Tasvirlerinde bir akbabanın kanatlarına sahiptir ve bir ankh tutar şekilde gösterilir.
14- ANUKET
Tanrıça Anuket soğuk su dağıtıcısı olarak bilinir. Aynı zamanda Nil Nehri tanrıçasıdır. Anuka adıyla da anılmaktadır. Nil nehrinin tanrısı olan Khnum’un ve doğurganlık tanrıçası Satet’in kızıdır. Tanrıçanın kutsal hayvanı Gazel’dir. Anuket, Satet ve Khnum yılda bir kez gerçekleşen Nil Nehri’ndeki sel felaketini kontrol altında tutuyordu.
Bazen ise avcılıkla bağlantılı olduğu için bir ceylanla ya da ceylan başıyla resmedilir. Kafasında tüylü bir taç taşır ve elinde ankh vardır. Sembolleri ise oklar, yay, devekuşu tüyü ve ceylandır.
